Jak czytać mapę

Dzięki temu artykułowi poznasz i zrozumiesz budowę mapy, nauczysz się słownictwa stosowanego w terenoznawstwie oraz poznasz kilka przydatnych technik.

Mapa, czytanie mapy, topografia – te wyrazy nie każdemu kojarzą się z survivalem. W końcu survival to umiejętność przeżycia w ekstremalnych warunkach posiadając absolutne minimum wiedzy – tak stwierdziłby fanatyk.

• Jakie są rodzaje map.
• Jak liczyć skale.
• Warstwice.
• Znaki umowne na mapie.
• Jak liczyć odległość na mapie bez linijki.
• Jak określić swoje położenie, na podstawie mapy.

Na początku zapoznam Cię z rodzajami map z którymi możesz się spotkać. Niektóre z nich są dla nas zupełnie nieprzydatne, dlatego musisz je rozróżniać żeby wiedzieć jaka mapa będzie dla Ciebie przydatna. Mapy geograficzne, dzielmy na:

Rodzaje map

Ogólnogeograficzne:

• Topograficzne – mapy z których będziesz korzystał najczęściej. Są to mapy wielkoskalowe na których zaznacza się rzeki, drogi, szlaki turystyczne i inne w zależności od mapy.
• Topograficzno – przeglądowe – zwane mapami średnioskalowymi. Są połączeniem map topograficznych i przeglądowych
• Przeglądowe – są to mapy małoskalowe. Swoim zasięgiem obejmują ogromne obszary, np. całe kontynenty.

Geograficzne specjalne (tzw. tematyczne, specjalistyczne – większość z tych map nigdy nam się nie przyda)

• Przyrodnicze.
• Społeczno-ekonomiczne.
• Techniczne.
• I wiele innych.

Mapy dzielą się również według skali, jednak zanim przejdziemy dalej zastanówmy się czym właściwie jest skala mapy. Według wikipedii: “stosunek wielkości modelu Ziemi dla jakiego opracowano odwzorowanie kartograficzne danej mapy do rzeczywistej wielkości Ziemi.” Jasne? Oczywiście że nie, więc spróbuje własnymi słowami. Skala mapy mówi nam jak bardzo dany odcinek w terenie został zmniejszony na mapie. Tak więc skala 1:10 000 mówi nam, że jeden centymetr na mapie odpowiada 10 000 cm w terenie. Na temat przeliczania skali przeczytasz kilka linijek niżej. Na początku podział map ze względu na skale:

• Mapy wielkoskalowe ( 1:10000 ; 1:25000).
• Mapy średnioskalowe ( 1:50000 ; 1:100000 ; 1:250000).
• Mapy małoskalowe (1:500000 ; 1:1000000).

Jak liczyć skale?

Jak liczyć skale? Bardzo prosto. Weźmy na celownik mapę 1:25000. Ta skala oznacza, że jeden centymetr na mapie odpowiada 25000 cm w terenie.

25000 cm, to 250m (1m =100cm), czyli jeden centymetr na mapie odpowiada 250 metrom w terenie. Dla treningu, jeszcze kilka przykładów.

Mapa w skali 1:50 000. Czyli 1 cm na mapie to 50 000 cm w terenie, czyli jeden centymetr na mapie to 500 m w terenie.

Dla pewności, zróbmy jeszcze jeden przykład – tym razem mapa małoskalowa 1:500000, czyli 1cm na mapie, to 500 000 cm w terenie. 500 000 cm to 5000m w terenie, a 5000m to 5 km. Nie taki diabeł straszny.

Teraz pora na podstawowe definicję i pojęcia – spokojnie nie będzie nudno – bez których czytanie mapy wyda Ci się ciężkie i mozolne.

Warstwice

Warstwice (poziomice) są to linie które łączą na mapie punkty tej samej wysokości. W praktyce dzięki warstwicom możesz poznać ukształtowanie danego terenu, czyli dowiesz się czy dane podejście będzie strome czy nie, czy na danym terenie występuje zagrożenie zalania wodą podczas deszczu, czy istnieje zagrożenie powstania lawiny i tak dalej. Wyróżniamy cztery typy warstwic, są to:

• Warstwice podstawowe – występują na każdej mapie, oznacza się je ciągła cienką kreską.
• Warstwice pogrubione – występują na każdej mapie, oznacza się je ciągłą pogrubioną kreską.
• Warstwice pomocnicze – nie występują na każdej mapie, oznacza się je przerywaną linią, o długości około 2 mm.
• Warstwice uzupełniające – nie występują na każdej mapie, oznacza się je przerywana linią o długości około 5 mm.

O tym o ile dana warstwica ma większą wartość od poprzedniej najczęściej decyduje skala mapy. Dzięki poniższej tabelce lepiej to zrozumiesz. Pamiętaj że nie każdy producent map musi stosować się do tej tabeli. Zawsze najlepiej samemu odnaleźć dwie warstwice pogrubione i obliczyć ich różnicę (odjąć większą od mniejszej). Następnie musisz znaleźć ile warstwic podstawowych znajduje się pomiędzy nimi i podzielić ich liczbę przez różnice wysokości pomiędzy warstwicami pogrubionymi. Skomplikowane? To spróbujmy przykładu. Znajdujemy dwie pogrubione warstwice. Wartość jednej to 900, drugiej 1000. Odejmujemy mniejszą od większej 1000-900 otrzymujemy 100. Teraz liczymy ile warstwic podstawowych jest pomiędzy naszymi warstwicami pogrubionymi. Przyjmijmy, że jest ich cztery. Do liczby warstwic dodajemy 1, czyli 100:5 = 20. I wiemy już, że warstwice podstawowe, umieszczane są co 20 metrów różnicy wysokości – w zrozumieniu tego wywodu pomoże Ci zdjęcie umieszczone po prawej stronie). W Twoje ręce może trafić również mapa na której są warstwice (dzięki czemu możemy dowiedzieć się czy będzie stromo, mniej stromo czy płasko), ale nie będzie na niej żadnych wysokości – to dopiero mapa!

Skala mapy	Warstwica podstawowa	Warstwica pogrubiona	Warstwica pomocnicza	Warstwica uzupełniająca
1:10 000	5	10	2,5	1,25
1:25 000	5	25	2,5	1,25
1:50 000	10	50	5	2,5
1:100 000	20	100	10	5

Skoro już wiesz czym są i jak wyglądają warstwice pora żebym powiedział Ci jak na podstawie mapy określić czy
dany teren unosi się czy opada. Pierwszy sposób polega na znalezieniu warstwicy pogrubionej, odczytaniu jej wartości oraz odczytaniu wartości warstwicy pogrubionej pod nią albo nad nią. Czasem producenci map używają bardzo fajnego opisania warstwic pogrubionych. Otóż liczba może znajdować się nad warstwicą lub pod nią – takie oznaczenie pokazuje nam w którą stronę wysokość rośnie, a w którą maleje. Niestety na większości map nie stosuje się tego rozwiązania – a szkoda. Czasem na kolorowych mapach turystycznych stosuje się “cieniowanie” terenu, które ma nam jedynie powiedzieć że zacieniony obszar to pochyłość. Pamiętajmy również o prostej zasadzie – teren zawsze opada w kierunku wody.

Znaki umowne na mapie

Kolejną ważna sprawą są znaki umowne. Są to wszelkie symbole i oznaczenia umieszczone na mapie dzięki którym mapa staje się bardziej czytelna. Znak które są zazwyczaj takie same na każdej mapie:

• Droga krajowa – oznaczana grubą czerwoną linią
• Droga wojewódzka – oznaczana żółtą linią z czarnym obramowaniem.
• Granica Państwa – oznaczana jako czerwony, zaczerwieniony obszar.
• Tory i stacje kolejowe – czarne kreski, a stacje oznaczane są jako białe prostokąty.
• Woda powierzchowna – oznaczana niebieskim kolorem niebieskim kolorem.
• Szlaki turystyczne – oznaczane przerywaną linią w kolorze odpowiadającym kolorowi szlaku (pamiętaj, kolor szlaku turystycznego, nie ma nic wspólnego ze stopniem trudności)

Spokojnie nie musisz się uczyć tego wszystkiego na pamięć. Każda mapa posiada własną legendę w której opisane są wszystkie znaki umieszczone na mapie. I w ten oto sposób przechodzimy do miejsca w którym pora odpowiedzieć na pytanie – od czego zacząć czytanie mapy?. Jeżeli bierzesz do ręki mapę, na początku zwróć uwagę na jej legendę. Wyraz legenda od razu kojarzy się z rycerzami, wojownikami i smokami – w przypadku mapy zupełnie zbędnie. Legenda jest to informacja dotycząca mapy, najczęściej umieszczona w dolnym rogu na białym tle. Z niej dowiesz się jaki teren mapa przedstawia (np. Polska, Województwo Małopolskie, Poznań lub też Tatry, Beskidy czy inne tereny), poznasz skalę mapy wraz ze skalą i podziałką – która umożliwia mierzenie odległości bez linijki (ale o tym za chwilę) oraz opis wszystkich znaków umownych.

Jak mierzyć długość bez linijki? paro–kroki

Skoro już wiesz jak czytać mapę możesz spokojnie ruszać w drogę – albo doczytać jeszcze kilka linijek i zdobyć wiedzę która może kiedyś uratować Ci życie! Czytasz dalej? Bardzo się cieszę. Jeżeli umiesz obliczyć skalę, znasz podstawy. Ale co zrobić jeżeli nie masz linijki? Jak liczyć odległość? Teraz właśnie powiem Ci jak liczyć odległość zarówno w terenie jak i na mapie. Jeżeli chcesz obliczyć długość danej trasy potrzebujesz jedynie kawałka sznurka. Na czym polega cała sztuczka? Swój sznurek kładziesz na mapie, wzdłuż trasy której odległość chcesz poznać. Następnie sznurek przykładasz do podziałki która znajduje się w legendzie i proszę! Łatwiej niż linijką.

Jeżeli chcesz wiedzieć ile przeszedłeś musisz liczyć paro–kroki. Na czym to polega? Zapewne widziałeś w telewizji, jak idzie wojsko i krzyczy “lewa”, “lewa” – oczywiście nie chodzi im o paro–kroki, jednak chodzi o coś podobnego. Paro–krok jest wtedy, kiedy wykonujesz dwa kroki (raz prawą, raz lewą nogą – przepraszam za tą łopatologię, ale chce żeby każdy mnie dobrze zrozumiał). Przyjmuje się, że jeden paro–krok ma długość około 1 metra. Najlepiej, gdybyś rozłożył metr i samemu sprawdził ile wynosi Twój jeden paro–krok. Pamiętaj że będziesz miał inną długość kroku idąc drogą asfaltową, inna idąc szlakiem turystycznym, a jeszcze inną idąc na przełaj. Paro–krok nie jest pewnikiem i nigdy nie możesz w 100% liczyć na dokładność pomiaru dlatego musisz często sprawdzać swoje położenie na mapie. Paro–krok stosuje się również wtedy kiedy wiesz że za 500m masz dotrzeć do swojego celu. Jeżeli zrobisz 500, 600, 700 paro–kroków i nie dotrzesz do swojego celu, wiesz że coś jest nie tak! I w ten płynny i przyjemny sposób dochodzimy już do ostatniego punktu mianowicie:

Jak określić swoje położenie na podstawie mapy?

Tutaj sprawa zawsze jest trudna i skomplikowana. Jeżeli chcesz określić swoje położenie na mapie musisz zobaczyć co jest wokół Ciebie, musisz poszukać punktów charakterystycznych. Najlepsze punkty charakterystyczne to szczyty gór, maszty, kapliczki, kościoły, rzeki i tory kolejowe – ich położenie rzadko się zmienia. Później są drogi (tutaj trzeba uważać) oraz inne elementy charakterystyczne, które są zaznaczone na Twojej mapie (np. leśniczówki, rowy melioracyjne i inne). Jeżeli znalazłeś już punkty charakterystyczne (musisz znaleźć minimum dwa, najlepiej trzy i więcej) na ich podstawie starasz się określić swoje położenie. Wiesz na przykład, że na lewo od Ciebie płynie rzeka, by zaraz potem skręcić w lewo, a na wprost siebie masz górującą nad innymi szczyt – mając te informację starasz się znaleźć te obiekty na mapie. To właśnie na ich podstawie starasz się – mniej więcej – ustalić swoją pozycję. W ustalaniu swojego położenia na mapie przydatna będzie umiejętność wyznaczania północy. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w artykule: jak okreslić kierunki świata.